Elfy

Elfy w mitologii:

Mitologia nordycka
Mitologia nordycka wymienia elfy światła (Liosálfar) oraz mroczne lub czarne elfy (Döckálfar lub Svartalfar). Były ludzkiego wzrostu, choć bardziej smukłe od ludzi.

Elfy światła wymienia się zwykle razem z Asami w miejsce Wanów. Nazwy "Vanir" (Wanowie) i "Álfar" (Elfy) mogły być albo synonimami - stąd wyrażanie "Asowie i Elfy" znaczyło "wszyscy bogowie", albo oznaczało różnicę w statusie między wyższymi (Wanowie) a pomniejszymi (elfy) bogami obfitości. Jeden z Wanów, Frejr był panem Álfheimu (ojczyzny elfów), i miał za sługi dwoje elfów: Byggvira (bożka jęczmienia i Beylę (boginkę zbóż, nabiału i miodu), którzy wymieniani są w poemacie Lokasenna. Dla elfów jako bóstw obfitości organizowaną późną jesienią alfablót (ofiary dla elfów) które przeprowadzano po domach.

Sławni ludzie mogli być wyniesieni do rangi elfa po śmierci, jak w przypadku kowala Völunda. Poza tym, norweska Heimskringla wspomina o linii lokalnych królów, którzy rządzili Álfheimem - ostatni król z tej dynastii nazywał się Gandalf.

Czarne elfy, żyjące w Svartalfheimie. były uzdolnionymi kowalami, a za najlepszych uznawano synów Ivaldiego, ojca Idun. Choć niektóre źródła identyfikują ich z krasnoludami z Nidavelliru, które podobnie miały reputację doskonałych kowali, nordycka literatura zwykle rozróżnia te rasy.

Folklor skandynawski
W skandynawskim folklorze, który jest połączeniem elementów mitologii chrześcijańskiej i późno-nordyckiej, elfy przetrwały głównie jako nisser (chochliki podobne do polskich domowików) oraz älvor (szw. lp. älva). Były to porażającej urody dziewczęta, które żyły w lasach z elfim królem. Były długowieczne i niefrasobliwe z natury. Można je było zobaczyć w nocy tańczące na łąkach, a pozostałe po nich kręgi nazywano älvdanser (elfie tańce) lub älvringar (elfie kręgi). Człowiek obserwujący je w tańcu zauważał po fakcie, że choć jemu wydawało się, że minęły godziny, w prawdziwym świecie minęły lata. Ten fenomen jest też obecny w opowieściach o irlandzkich sídhe i wykorzystany przez Tolkiena w jego Władcy Pierścieni, gdy Drużyna Pierścienia zauważa, że "czas w Lothlórien płynie jakby wolniej".

W Danii wyobrażenia o elfach połączyły się z wyobrażeniem norweskiej Huldry tworząc piękne kobiety, które zwabiają mężczyzn, by ich zatańczyć na śmierć (podobnie jak polskie rusałki). Charakterystyczne jest to, że widziane z tyłu były puste.

Folklor niemiecki (s-w-niem. Alb)
W niemieckim folklorze elfy z bożków przekształciły się w psotne chochliki, które mogły powodować choroby bydła i ludzi, a także zsyłać na śpiących koszmary. Niemieckie słowo Albtraum (koszmar) dosłownie znaczy "elfi sen", a jego archaiczny odpowiednik Albdruck ("elfi ucisk") powstał w wyniku przekonania, że koszmary powodują elfy siedzące na klatce piersiowej śpiącego. Podobnymi stworzeniami o słowiańskim rodowodzie są: Dusiołek Leśmiana i Zmora, zwana też marą.

Najbardziej znaną baśnią o elfach jest "Szewczyk i Elfy" autorstwa braci Grimm. W tej historii elfy mają tylko stopę wysokości, są nagie i (podobnie jak leprechauny) robią buty. W ten sposób pomagają szewcowi. Gdy zaś szewc nagradza ich pracę ubrankami, elfy są zachwycone, zabierają rzeczy i znikają na zawsze (por. skrzaty domowe w serii książek o Harrym Potterze).

Poza tym, w niemieckim folklorze osobom, które mają umrzeć ma się pojawiać elf, bądź nawet król Elfów - zupełnie jak irlandzka banshee. W przeciwieństwie jednak do banshee, król elfów pojawia się wyłącznie tuż przed śmiercią, a z wyrazu jego twarzy można wyczytać, czy śmierć będzie łagodna czy bolesna. Ten aspekt legendy unieśmiertelnił Goethe w swym poemacie Król Elfów, do którego później muzykę napisał Schubert.

Mitologia irlandzka
Zobacz więcej w osobnym artykule: Sídhe.

Elfy w mitologii irlandzkiej (s.irl Síd, n.irl. Sídhe) są rasą istot nadprzyrodzonych, dość mocno odmiennych od ludzi. Istnieją różne typy sídhe, mianowicie:

sluagh sídhe potrafiące latać i dowolnie zmieniać kształt elfy z orszaku Dzikiego Łowu,
sídhe chodzące po ziemi w porze zmierzchu,
sídhe strzegące lasów i jezior Irlandii i Szkocji.

Dzisiejsze wierzenia
Według niektórych tradycji elfy wyręczają Świętego Mikołaja w rozdawaniu prezentów pod choinkę lub mu w tym pomagają.

Elfy w fantastyce
Elfy stanowią jedną z najważniejszych ras większości światów fantasy.

Ze względu na różnice między światami, zachodzą również zasadnicze różnice w opisach elfów w różnych rzeczywistościach fantasy. Wspólne pozostają jednak przeważnie pewne elementy natury oraz wyglądu elfów:

długie, szpiczaste uszy
długowieczność
związki z naturą i lasem
uzdolnienia magiczne
piękny wygląd
długie włosy
piękny i melodyjny głos

Śródziemie
Zobacz więcej w osobnym artykule: Quendi.

W utworach J.R.R. Tolkiena elfy są jedną z najpotężniejszych ras Śródziemia i Valinoru. Inna nazwa elfów to Quendi (quenejskie "Mówiący"). Zwane są też pierworodnymi dziećmi Iluvatara (Jego dziećmi są też ludzie, którzy pojawili się w Śródziemiu później). Nie starzeją się, cenią piękno – zajmują się poezją i śpiewem. W czasie Ostatniego Sojuszu wspólnie z ludźmi pokonują Saurona. We Władcy Pierścieni ostatni z władców elfów opuszczają Śródziemie i odpływają do Valinoru tzw. Prostą Drogą.

Posługiwały się własnymi językami, z których najbardziej znane to: quenya i sindarin.

Najważniejsze szczepy elfów to: Eldarowie (Vanyarowie, Noldorowie, Teleri), Elfy Światła (Kalaquendi), Elfy Ciemni (Moriquendi lub Umanyarowie). Od Telerich, które zostały w Śródziemiu wywodzą się Sindarowie. Elfy, które odmówiły udziału w Wielkiej Wędrówce to Avari czyli Elfy Oporne.

Świat Dysku
W cyklu Świat Dysku Terry'ego Pratchetta elfy pojawiają się w książkach Panowie i damy (ang. Lords and Ladies), Wolni Ciutludzie (ang. The Wee Free Men) oraz w fabularnej części książki Nauka Świata Dysku II (The Science of Discworld II: The Globe). W przeciwieństwie do innych światów fantasy są to istoty zabijające ludzi tylko dla przyjemności (najłatwiej porównać je do drowów ze świata Forgotten Realms, które są znane ze swego okrucieństwa). Zamieszkują Świat Kuli (znajdujący się na półce w gabinecie Rincewinda), jednak w szczególnych okolicznościach (na szczęście niezbyt częstych) mają możliwość przejścia do Świata Dysku, np. gdy pojawiają się kręgi w zbożu.

Świat Wiedźmina
W Sadze o Wiedźminie autorstwa Andrzeja Sapkowskiego elfy (s. mowa Seidhe) przybyły na Kontynent kilka tysięcy lat przed wydarzeniami z Sagi na swych białych okrętach. Zastały tam gnomy (pierwsze na Kontynencie) oraz krasnoludy, które po okresie walk wycofały się w góry, Same wybudowały w miejsce siedzib krasnoludzkich swoje miasta. Około pięciuset lat przed wydarzeniami z Sagi, na kontynent przybyli ludzie i podbili obszar późniejszych północnych królestw. Elfy zmuszone były do wycofania się do górskich enklaw i lasów. W miastach umieszczane są w gettach dla nieludzi, razem z krasnoludami, gnomami i niziołkami. Jako jeden z najstarszych ludów świata, używają Starszej Mowy jako języka ojczystego. Od setek lat walczą z ludźmi o wyzwolenie i niepodległość.

Alagaësii
Elfy z Alagaesii są podobne do tych ze Śródziemia. Mieszkają w puszczy Du Weldenvarden, choć kiedyś przypłynęły ze swojej dawnej krainy, Alalei.

Elfy w cyklu "Artemis Fowl"
W cyklu książek Artemis Fowl Eoina Colfera elfy są przedstawiane nieco inaczej niż powyżej opisane.

Według pisarza, elfy to jedna z kilku (w większości magicznych) ras mieszkających w zorganizowanym społeczeństwie parę kilometrów pod powierzchnią ziemi (pozostałe to: chochliki posiadające skrzydła, gnomy, krasnale, centaury, gobliny oraz trolle) w tajemnicy przed ludźmi. Ich technologia zdecydowanie przewyższa technologię ludzi (lasery, działa plazmowe sterowane kodem DNA itp.).

W polskim tłumaczeniu książek Colfera nazwa "wróżka" jest terminem zarezerwowanym dla wszystkich istot magicznych, zaś SKRZAT to Specjalny Korpus Rozpoznawczy do Zadań Tajemnych, elitarna jednostka SKR (Sił Krasnoludzkiego Reagowania). Elfy mają oliwkowozieloną skórę i dosyć niski wzrost (porównywalny do ludzkiego dwunastolatka). Mają też spiczaste uszy.

Posiadają następujące moce magiczne; potrafią bardzo szybko wibrować, tworząc tzw. tarczę, stając się niewidzialnymi; mogą leczyć siebie oraz inne istoty oraz posiadają zdolność mesmeryzacji (narzucania swojej woli innym istotom poprzez kontakt wzrokowy). Muszą co jakiś czas uzupełniać moc magiczną poprzez odprawienie Rytuału, polegającego na zakopaniu w ziemi żołędzia ze starego dębu rosnącego w zakolu rzeki, zerwanego podczas pełni księżyca.

Potrafią posługiwać się wszystkimi językami, ponieważ wszystkie języki świata wywodzą się z gnomickiego (tym językiem porozumiewają się istoty w podziemiu). Mimo że ewolucyjnie pochodzą od pterodaktyli, nie posiadają skrzydeł (zostały im po nich wypustki kostne na barkach). Elfy zamieszkują głównie dwie największe metropolie podziemne: Oazę oraz Atlantydę.

Unikają ludzi, wychodzą na powierzchnię rzadko i tylko pod osłoną tarczy

Heh, Vanir....